Kiedy dzieci zmagają się z problemami dotyczącymi zachowania i uwagi, pierwszym wyjaśnieniem, jakie przychodzi im na myśl, jest często ADHD (attention-deficit hyperactivity disorder).
Ale narażenie na traumatyczne przeżycia może również powodować objawy przypominające ADHD. A trauma może zostać przeoczona i nieleczona, gdy u dzieci błędnie zdiagnozuje się ADHD.
Dzieci z ADHD mogą być niespokojne (ciągle podrywają się z miejsc), rozproszone (nie zwracają uwagi na nauczyciela) i zakłócać porządek w klasie. Dzieci, które przeżyły traumatyczne doświadczenie – lub wielokrotne narażenie na przemoc lub wykorzystywanie – robią niektóre z tych samych rzeczy, wyjaśnia dr Jamie Howard, psycholog kliniczny, który jest ekspertem ds. traumy w Child Mind Institute.
U niektórych dzieci, które były narażone na przemoc lub inne niepokojące doświadczenie, rozwija się zespół stresu pourazowego (PTSD). U wielu dzieci, które doświadczyły powtarzających się traumatycznych wydarzeń w domu lub społeczności, również występują takie objawy, mimo że nie spełniają one wszystkich kryteriów PTSD. Nazywa się to czasem “złożoną traumą” i u tych dzieci również można błędnie zdiagnozować ADHD.
Aby dodatkowo zwiększyć zamieszanie, dzieci mogą mieć zarówno ADHD, jak i traumę.
Objawy traumy, które mogą być mylone z ADHD
Objawy PTSD lub złożonej traumy, które mogą przypominać ADHD, to m.in:
- Hiperarousal. Dzieci, które przeżyły traumę lub były narażone na powtarzające się traumatyczne przeżycia, są niezwykle wrażliwe na oznaki niebezpieczeństwa lub zagrożenia. “Jeśli jesteś w stanie podwyższonej gotowości na niebezpieczeństwo – jeśli w twoim organizmie buzują różnego rodzaju hormony stresu – trudno będzie ci usiedzieć w miejscu i spokojnie skupić uwagę” – wyjaśnia dr Howard. “To może wyglądać jak nadpobudliwość i impulsywność w ADHD“.
- Przeżywanie traumatycznych wydarzeń. Dzieci narażone na traumę mogą mentalnie ponownie przeżywać traumatyczne wydarzenia, a to może sprawić, że dzieci będą wyglądały na roztargnione i rozproszone, jak dzieci z nieuważnym typem ADHD. “Jeśli masz natrętne myśli o traumatycznym wydarzeniu, które przeżyłeś, nie zwracasz uwagi na chwilę obecną” – zauważa dr Howard. “Jesteś rozproszony, ponieważ przeżyłeś coś tak wielkiego, że twój umysł nie może tego przetrawić”.
- Negatywne spojrzenie na innych. Dzieci, które doświadczyły traumy, mają tendencję do postrzegania ludzi jako wrogich i zakładania, że mają wobec nich negatywne zamiary. To może powodować, że dzieci zachowują się w sposób, który może wyglądać na impulsywny (objaw ADHD) lub opozycyjny (coś, co dzieci z ADHD często rozwijają). Jednak u dzieci z traumą jest to reakcja na postrzegane zagrożenie. Ich system “walcz lub uciekaj” został aktywowany i działa nawet wtedy, gdy nie ma żadnego zagrożenia” – zauważa Caroline Mendel, PsyD, psycholog kliniczny z Child Mind Institute.
- Trudności z funkcjami wykonawczymi. Podobnie jak dzieci z ADHD, dzieci, które doświadczyły traumy, mają zwykle problemy z funkcjami wykonawczymi, takimi jak koncentracja, planowanie wykonania zadania, panowanie nad emocjami lub przemyślenie sprawy przed podjęciem działania.
Jak można stwierdzić, czy dziecko ma ADHD czy traumę?
Pierwszym krokiem w rozróżnieniu, co jest przyczyną zachowania dziecka, jest przeanalizowanie jego historii – czy było narażone na traumatyczne przeżycia, oraz czasu wystąpienia objawów – czy pojawiły się wcześniej, czy później niż trauma. Dr Mendel zauważa, że warto również dowiedzieć się, czy w rodzinie występuje ADHD, ponieważ dzieci, których bliscy krewni mają ADHD, są bardziej narażone na wystąpienie tej choroby u nich samych.
Klinicysta analizujący wszystkie objawy występujące u dziecka będzie w stanie zidentyfikować zachowania związane z ADHD, które odróżniają je od traumy, i odwrotnie. Na przykład, zauważa dr Howard, dzieci, które są nadpobudliwe i impulsywne, wykazują zachowania, które nie są związane z traumą: “przerywanie, nadmierna gadatliwość, bieganie po korytarzu”. Występowanie różnych objawów nadpobudliwości i impulsywności wskazuje na ADHD.
W ten sam sposób dzieci z PTSD mają objawy, które nie są zgodne z ADHD. Na przykład doświadczają natrętnych, niepokojących myśli – co nie jest objawem ADHD.
Innym objawem PTSD jest unikanie rzeczy, które przypominają o traumatycznym przeżyciu. Jak mówi dr Howard: “Czy unikają powrotu do domu? Wsiadania do samochodu? Wałęsania się po korytarzach w szkole? Zwłaszcza jeśli wiesz, na jakie traumatyczne przeżycia były narażone, zastanów się, czy niektóre z ich zachowań nie mają charakteru strategicznego, ponieważ w przypadku PTSD wszystko to ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa”. Ponownie, ten rodzaj unikania nie wynika z ADHD.
Dzieci mogą mieć zarówno ADHD, jak i PTSD
Komplikując zadanie diagnozy, możliwe jest również, aby dzieci miały zarówno ADHD, jak i PTSD.
Istnieją dowody na to, że dzieci z ADHD, które doświadczyły niepokojących przeżyć, są cztery razy bardziej narażone na wystąpienie PTSD niż dzieci bez tego zaburzenia. Prawdopodobnie doświadczą też poważniejszych objawów traumy niż dzieci bez ADHD.
Badania obrazowe wykazują, że ADHD i PTSD wiążą się z podobnymi nieprawidłowościami w funkcjonowaniu mózgu, co może tłumaczyć zwiększone ryzyko. To podwyższone ryzyko oznacza, że dzieci z ADHD potrzebują dodatkowej uwagi i wsparcia w przypadku traumatycznych przeżyć i powinny być badane pod kątem PTSD, zauważa dr Mendel. Dzieci, u których zdiagnozowano PTSD, powinny być również badane pod kątem ADHD.
Dlaczego ważne jest wykluczenie traumy?
Jeśli trauma nie zostanie zdiagnozowana, a dziecko będzie leczone lekami pobudzającymi z powodu ADHD, w niektórych przypadkach leki te mogą zwiększać lęk związany z traumą, przez co dzieci stają się bardziej czujne i spięte. Jeśli wiadomo, że u dziecka występuje zarówno ADHD, jak i PTSD, a leki stymulujące powodują u niego większy niepokój, klinicysta prawdopodobnie zdecyduje się na zmianę leku na inny niż stymulujący.
Co najważniejsze, jeśli objawy traumy są błędnie diagnozowane jako ADHD, dzieci prawdopodobnie nie otrzymają konkretnego wsparcia, którego potrzebują, aby poradzić sobie z traumą w zdrowy sposób. Jeśli nie otrzymają leczenia, które zajmie się traumą za pomocą czegoś takiego jak terapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie (TF-CBT), ich objawy prawdopodobnie nie ulegną poprawie. “Leczenie ADHD nie pomoże im w przetworzeniu traumy” – wyjaśnia dr Mendel. “Nie pomoże w relacjach z innymi, w postrzeganiu świata, siebie ani swojej przyszłości. Nadal będą miały trudności z radzeniem sobie z myślami i uczuciami, które wiążą się z przeżytą traumą”.
Ponadto dzieci, które mają problemy z zachowaniem wynikające z nierozpoznanego PTSD, są często stygmatyzowane, zwłaszcza jeśli zdiagnozowano u nich zaburzenia zachowania, takie jak zaburzenia opozycyjno-defibilne lub zaburzenia zachowania. “Jeśli szkoła patrzy na dziecko przez pryzmat jego zachowania, jest bardziej skłonna usunąć je z klasy, zawiesić, a nawet wezwać pogotowie” – zauważa dr Mendel. “A to nie jest środowisko, w którym dziecko, które przeżyło traumę, potrzebuje wsparcia, aby się wyleczyć”.
Dlaczego trauma jest często pomijana?
Jeśli dziecko ma problemy w szkole, nawet lekarz o dobrych intencjach może szybko przejrzeć listę objawów i stwierdzić, że problemy wynikają z niezdiagnozowanego ADHD. A bez dokładniejszej oceny diagnoza ta może wydawać się najprostszym wyjaśnieniem. “Narzędzia do badań przesiewowych ADHD są świetne do identyfikacji dzieci, które potrzebują wsparcia”, zauważa dr Mendel. “Ale jeśli polegamy tylko na listach kontrolnych ADHD, bez spojrzenia na szerszy obraz, może to prowadzić do błędnej diagnozy”.
Rodzice mogą nie dostrzegać związku między zachowaniem dziecka a możliwą traumą – lub mogą nie czuć się komfortowo, mówiąc o niepokojących doświadczeniach, jakie dziecko mogło mieć. W związku z tym mogą nie udzielać informacji na ten temat, chyba że zostaną o to bezpośrednio poproszeni. Również lekarz może niechętnie pytać o traumatyczne przeżycia, do których zalicza się przemoc domową, znęcanie się i zaniedbanie, z obawy, że może to zaszkodzić jego relacjom z rodziną.
Kto jest najbardziej narażony na ryzyko?
Szczególnie ważne jest, aby zwracać uwagę na możliwość błędnej diagnozy w społecznościach, w których występuje wysoki poziom przemocy. “W populacjach, w których dzieci są narażone na wiele aktów przemocy, częściej diagnozuje się ADHD” – zauważa dr Howard. Możliwe, że niektóre z tych diagnoz nie uwzględniają oznak traumy.
Dzieci są również bardziej narażone na ryzyko, gdy panuje ubóstwo, zarówno w społecznościach miejskich, jak i wiejskich, wyjaśnia dr Howard. “Tam, gdzie jest bieda, jest więcej traumatycznych przeżyć, a także zazwyczaj mniej zasobów edukacyjnych i obciążonych nauczycieli”. A dzieci często ukrywają traumatyczne wydarzenia, brakuje im słów, by je wyjaśnić, albo nie widzą lub nie rozumieją ich takimi, jakimi są.
Badania pokazują, że uczniowie kolorowi częściej niż biali są traktowani jako sprawiający problemy z zachowaniem, co może prowadzić do błędnej diagnozy. “Wiemy, że uczniowie BIPOC częściej niż ich biali rówieśnicy otrzymują skierowania i są zawieszani w prawach ucznia z powodów dyscyplinarnych” – zauważa dr Mendel. “Ale istnieje też większe prawdopodobieństwo, że doświadczyli oni traumatycznych wydarzeń, niezależnie od tego, czy jest to trauma rasowa, czy inny czynnik stresogenny, taki jak ubóstwo lub przemoc w społeczności lokalnej”.
Trauma może zdarzyć się wszędzie, u każdego dziecka i często jest niewidoczna dla osób postronnych. “Nie wiadomo, czy w domu dochodzi do przemocy domowej” – mówi dr Howard. “Nie wiesz, czy dziecko miało straszny wypadek samochodowy”. Jako klinicysta mówi: “Zawsze należy się zastanowić, co takiego przydarzyło się dziecku, że może się tak zachowywać”.
Dlatego też, dodaje dr Mendel, seria pytań dotyczących traumatycznych wydarzeń powinna być częścią standardowej oceny w przypadku każdego problemu ze zdrowiem psychicznym. Zauważa, że jeśli jest to standardowa procedura, rodzina może mieć mniejsze szanse na to, że poczuje się wyróżniona pytaniami o ewentualne traumatyczne przeżycia. “Zadawanie takich pytań powinno być częścią oceny diagnostycznej każdego zaburzenia. Jeśli przyjrzymy się objawom depresji, to w pewnym stopniu pokrywają się one z traumą. Objawy lęku również pokrywają się z traumą. Zawsze trzeba się upewnić, że ma się pełny obraz sytuacji”.
Więcej informacji
- childmind.org/article/is-it-adhd-or-trauma/
